yildirim-gorsel

Trafo sistemleri enterkonnekte elektrik şebekelerinin kalbi durumundadır. Genellikle orta ve yüksek gerilim sistemlerinde bulunan trafolar hem yıldırım kaynaklı hem de aşırı gerilim kaynaklı zararlar görebilir.

Sistemlerin beslenmesi noktasında kritik önem arz eden trafolarda oluşabilecek darbeler sistemleri enerjisiz bırakmakla kalmayıp uzun süreli arızlara neden olabilir.Yıldırım darbesi trafoların uzun süreli devre dışı kalmasında temel etkenlerdendir.

Trafo sistemine yönelecek bir yıldırım darbesi 10ms de maksimum seviyesi 200ka ‘e ulaşabilmekte ve tüm ekipmanlara fiziksel ve elektriksel zarar vermektedir.

Trafomuza diren yada kuplaj etkisi sonucunda ulaşan yıldırım darbelerini Alçak gerilim parafudr sistemleri ile sönümleyebiliriz.

Fakat bu noktada ürün seçimi büyük önem arz etmektedir.Eğer Uc değeri hatalı seçilen ve bölgesel risk analizi sonucunda Imax değeri yetersiz seçilen alçak gerilim parafudrları faydadan çok zarar getirebilir.

Bu nedenle sistem özelliklerine ve trafonun kullanım noktasına uygun olarak ürün seçilmesi gerekmektedir.Bunun yanında trafoda kullanılacan AG Parafudrların teknolojiside büyük önem taşımaktadır.

Varistör teknolojili ürünler hızlı sönümleme yapmakta ancak yüksek darbelerde patlamalara neden olabilmektedir,bu nedenle mekaniksel dayanıma sahip ürünlerin seçilmesi daha uygun olacaktır.

Ancak kimyasal sönümleme yapan ürünlerde yavaş devreye girmektedir.Bu nedenle en doğru seçim kademeli koruma yapan VG varistör ve Gas teknolojisini bir arada bulunduran ürünlerin kullanılmasıdr.

Trafoda kullanılan ürünler mutlaka min 16mm2 kesitli kablo ile sisteme bağlamalıdır.Aksi durumda yıldırım darbesinin taşınması kesitsel sorunlara takılabilir ve arklar oluşur.Yıldırım darbesininin olumsuz etkilerinde  sistemi koruyabilmek için AG parafudru seçimi,uygulaması ve kontrolü son derece önemlidir.

Bir de yıldırımın direk etkisinden trafoların korunması noktası var ki ülkemizde bu konuda büyük hatalar yapılmaktadır. Trafoların üzerine paratoner sisteminin konulup iletkenin çıplak olarak trafo üzerinden inmesi ve bu sisteme ayrı bir topraklama yapılması tam bir mühendislik faciasıdır.

Trafolarda pasif yakalama uçları ve s koruma mesafesi nedeniyle izoleli iletken kullanımı sonrasında da dış yıldırmdan korunma topraklamasının spark gap parafudr ile eşpotansiyele alınması önem arz etmektedir.Trafoları etkileyen Yıldırım darbesi dışındaki aşırı gerilimleri şu şekilde sınıflandırabiliriz;

  • Yalıtım Hatası
  • Nötr İletkenin kesilmesi
  • Rezonans Olayının Gerçekleşmesi
  • Kademe hataları
  • Harmonikler
  • Şebekeden kaynaklı ani gerilim düşmesi ve yükselmesi
  • Switching darbeleri*Kuplaj etkileri

Öte yandan enerji iletim veya dağıtım sistemlerindeki anahtarlama ve şebeke üzerindeki ani değişimler yine aşırı gerilim kaynağı olacaktır. Bu gerilim sebeplerini sınıflandırırsak;

1-Yükte anahtarlama geçekleşmesi

2-Açma Kapama anahtarlarının ürettiği gerilimler

3-Yüksüz hatlar, kondansatör sistemleri şeklindedir;

Tüm bu darbelere karşı 8/20ms eğrisinde görev yapan AG parafudrlar trafoda kullanılmalıdır.Bu nedenle seçeceğimiz ürün Hem yıldırım hem de ikincil darbelere karşı koruma sağlayan karakteristikte olmalıdır.

Genel olarak Trafo AG çıkışında kullanacağımız ürün 8/20 eğrisinde 40ka10/350 eğrisinde de 100ka koruma kapasitesine yaklaşmalıdır.Ülkemiz yıldırım karakteristiğine uyan bu değerlerde Up seviyesinin 1,3kv dan aşağıda olması fayda sağlayacaktır.

Teknik açıdan seçilen ürün ile sistem topraklama altyapısı aynı doğrultuda olmalıdır.

IEC 62305 standartları kapsamında Trafolarda AG parafudru kullanmamız gerekmektedir.Bir endüstriyel tesis,bir hastane ya da bir enerji santrali sürdürelebilir enerji üretimi konusunda sorun kaldıramayacak noktalardır.

Bu nedenle IEC 61643 Standartında test edilmiş ürünleri doğru seçerek uygulamalıyız.Yıldırımdan Korunma Merkezi olarak ülke sorumluluğunu yürüttüğümüz Fransız Citel’İn VG teknolojisini yüksek dayanım maksimum hız prensibine göre koruma sağlayan ürünleri sistemlere önermekte ve kullanmaktayız.

Serdar Aksoy Yıldırımdan Korunma Merkezi Genel Müdür

Sektörüm Dergisi 58. Sayı