Tip 2 (C Sınıfı) ,Tip 1 (B Sınıfı ) Ve Tip 1+2(B+C) Sınıfı Parafudrlar Arasındaki Farklar? Farkı Nasıl Tespit Etmeliyiz?
Son zamanlarda özellikle şalt malzeme arasında AG PARAFUDR ürünlerinin teknikten uzak elma –armut gibi satıldığına şahit olmaktayız,bu da ülkemizde ticaretin tekniğin önüne geçtiği birçok konuda olduğu gibi sistemlerin yanlış korunmasına,konuda habersiz yatırımcı ve tesis sahiplerinin sistemlerinin zarar görmesine olası bir yıldırım darbesi sonucunda büyük maddi hasarın oluşmasına neden olmaktadır.
Parafudrlar teknik olarak birçok sınıfa sahiptir,bu noktada da ürün seçimi büyük önem arz etmektedir.Pano içerisinde yer alan alçak gerilim parafudr sistemine sadece parafudr gözüyle baktığımızda konunun uzun vadede ciddi ekonomik kayıplara yol açacağı ,herşeyden önce milli servetimizin yok yere erimesine neden olmaktadır.Koruma ürünleri gerçekten amacına uygun olarak seçilmeli ve sistemleri korumak amacıyla kullanılmalıdır.
Ancak özellikle şalt malzeme arasında önemsiz bir ürün olarak görülmekte ve sadece bazı şalt firmalarının sadece markaları yazdığı için yanlış ürünler yoğun olarak kullanılmaktadır.
Yılkomer olarak ürün gamımızda 2400 çeşit ürün bulunmaktadır,konu bu kadar basit olsa bu kadar parafudr çeşidine ihtiyacımız olmazdı bu nedenle doğru ürün seçimi için olayın en temel konusunu Tip 1 B sınıfı ve Tip 2 C sınıfı parafudr konusunu bir kez daha bu yazımızda özetlemek istedim.
En azından bilinçli kullanıcıların konunun önemine varmaları için teknik açıklamalarımızı okuyacaklarını düşünüyoruz.
Temel olarak AG Parafudrların kullanım amacı sistemimize yönelen Ani Aşırı Gerilim Darbeleri’nin tüm elektriksel ve otomasyonel sistemin zarar görmesini engellemektir.
Olası bir yıldırım darbesi çok ciddi hasarlara neden olabilmektedir buna karşın ani bir gerilim yükselmesi de tesisimizin en önemli kartını yakabilmektedir. Ancak bu iki darbe farklıdır,bizim mühendis olarak tüm olasılıkları göz önünde bulundurarak darbe karakteristiklerine göre ürün seçmemiz gerekmektedir.
Temel olarak literatürde AG Parafudr ürünleri Surge Protection ve Lightning Protection olarak 2 temel kategoriye ayrılabilir. Tesisimizi ani aşırı gerilim ,switching,harmonik ve ani gerilim yükselmelerine karşı koruyacak ise Surge Protection Device özellikli ürünler kullanabiliriz Ancak konu yıldırım ise test ve karakteristik eğrileri doğru test edilmiş ürünler kullanmalıyız.
Yıldırım darbesine karşı koruyan ürünler Tip 1 ,B sınıfı,Class 1 olarak adlandırılmaktadır,Şebeke darbeleri,anahtarlama elemanları ve ani gerilim yükselmelerine karşı koruyan ürünler ise Tip 2 ,C sınıfı ,Class 2 olarak adlandırılmaktadır.
Her iki darbeye karşı koruyan ürünler ise Tip 1+2,B+C sınıfı olarak adlandırılır.Evet ürünlerin baktığınızda tipleri aynı olabilir ancak üzerlerine baktığınızda en azından temel olarak T1-T2 gibi harflerle farklarını görebilirsiniz.
Konunun birçok detayı bulunmaktadır.Ancak temel farkı öncelikle ürün üzerine bakarak anlayabilirsiniz. T1 ve T2 olarak koruma değerleri ürün üzerlerinde yazmaktadır.Ürün koruma değerleri ürün özelliğine ,darbe gücüne ve kullanım alanına göre farklılık gösterebilir,ancak temel fark T1 ve T2 olarak sınıflara ayrılmasıdır.
Sadece üzerinde T2 koruma değeri yazan bir ürün Yıldırıma karşı korumaz,aksine yıldırım darbesine maruz kaldığında erime,patlama,ark oluşturma gibi çok tehlikeli sonuçlara yol açar bu nedenle parafudr sınıfı çok önemlidir.
AC ve DC de aynı kurallar geçerlidir.Biz bir parafudr alacaksak ve bina giriş panomuzda yada solar projede açık arazide kullanacak isek mutlaka ürün T1 +T2 koruma değerlerine sahip olmalıdır.
Ürün görselindeki bu temel farklılıktan sonra sıra datasheet okumaya ve teknik açıdan konuyu inceleyeme gelmiştir.Zor bir ihtimal ancak diyelim ki ürüne bakarak sınıfını anlamadınız ,2.adım olarak datasheetteki teknik değerlere bakmamız gerekmektedir.
Anahtarlama elemanları,switching darbeleri,gerilim yükselmeleri gibi ikincil darbelerin darbe eğrisi 8/20ms dir;8/20ms eğrisi yıldırıma karşı değil diğer darbelere karşı korumayı gösterir.
IEC 61643-11 Standartı kapsamında test edilmesi edilmesi gereken AG Parafudrlar 8/20ms eğrisinde koruma değerlerine datasheette sahiptir. Sadece 8/20ms eğrisinde test edilmiş parafudrlar C sınıfı,Class 2,Tip 2,T2 Parafudr denir.Bu ürünler genelikle maksimum 40ka lik şebeke darbesine karşı koruma sağlamaktadırlar ve genellikle varistör özelliktedirler.
Darbe hızından dolayı 25nanosaniye de devreye girmesi ürünleri yıldırım koruma olarak ürünü panolara takmak doğru değildir. Bu ürünlerin kullanım noktası ana panodan sonra bina içlerinde yer alan tali dağıtım panolarıdır.
Solar sistemlerde DC ve AC Hatlarda ise özellikle tarla konumunda olan projelerde kesinlikle Tip 2 Parafudr kullanılmamasını öneririz,yıldırım darbesinin yakıcı etkisi ile sistemlerimiz korumasız kalmaktadır.
Ancak yine panolarda olduğu gibi inverter içlerinde de bu kandırmaca yapılmakta ve korumalı ürün satılıyor denilerek sadece Tip 2 parafudrun olduğu ürünler sahalara gönderilmektedir.
Tip 1,B sınıfı,T1,Class 1 olarak adlandırılan ürünler ise yıldırım avcılarıdır.Yıldırım darbesi bu ürünleri geçemezler.Bu ürünlerinde bölge özelliğine göre ürün test değerine göre 25ka,50ka,100ka Imax koruma değerleri bulunmaktadır.
Ancak bu noktada önemli olan yine sizlerin datasheette görmesi gereken değer 10/350ms eğrisidir. Bu değer 10ms de yıldırım darbesinin maksimum seviyeye ulaştığını 350ms lik bir süreçte de sönümlendiğini ifade eder ve 10/350ms eğrisinde IEC 61643-11 değerine göre test değeri datasheette yer almalıdır.
Bir ürün Tip 1 ise 10/350ms değerinde koruma değeri mutlaka datasheette yazmalıdır.Yıldırım korumalı ürünler 100ns de devreye girebilmelidir ve Tip 2 AG Parafudrlar gibi genellike varistör yapıda olmazlar,varistörler yıldırım darbesinde kolay zarar görürler bu nedenle parafudrların airbagi olarak adlandırılan Gas Desarj Tüpleri varistörleri destekleyen bir yapıyı oluşturlar.
Hem 8/20 hem de 10/350ms eğrilerinde test değerlerine sahip,Yıldırım ve şebeke darbelerine karşı ortak olarak test edilmiş ürünler ise B+C-Tip 1+2 AG Parafudr olarak adlandırılmaktadır. B ve C sınıfı parafudru yanyana kullanmak doğru değildir.
Bu tip durumlarda koordinasyonlu ürünler seçmek gerekmektedir.Ancak her iki darbe değerini Compact olarak oluşturan ve koruma değeri sağlayan VG teknoloji ürünlerin tercih edilmesi en doğru çözüm olarak karşımıza çıkmaktadır.
Gelişen teknoloji ile bu ürünlerin sönümleme sayılarında ciddi artış bulunmakta,uzun ömürlü koruma sağlamaktadırlar.
Parafudr seçimlerinde sistem topraklama tipi,Inominal değeri,Up indirgeme seviyesi,ka seviyesi farklılığı,uyarı çıkış özelliği,monofaze ve trifaze ayrımı,Uc sürekli gerilim farkı gibi birçok ürünlerin doğru seçimini sağlayan kriter vardır.
Ancak pano koruma ürünlerinde sınıf farkı en temel ayrımdır.Biz ürün seçerken bu sınıf ayrımına dikkat etmez ise diğer detaylar ikincil öneme sahiptir.
Pano tipi parafudrların yanında tüm zayıf akım ve otomasyon sistemlerini koruyan Tip 3 D sınıfı parafudrlarda ciddi bir öneme sahiptir.Ancak öncelikli olarak kademeli koruma prensibine göre sınıf ayrımını sağlamamız gerekmektedir.
Ürün seçimi ya da aldığınız ürünlerin doğru ürün olup olmadığı konusunda bilgi almak amaçlı Yılkomer Yıldırımdan Korunma Merkezi uzman kadrosuna her zaman ulaşabilirsiniz.
makale:Serdar Aksoy
Sektörüm Dergisi 67. sayı
